Lepszy stan zdrowia, poprzez poprawę dostępu osób z niepełnosprawnością do świadczeń zdrowotnych, jest kluczowym czynnikiem, który umożliwia ich uczestnictwo i pozytywne osiągnięcia w takich obszarach, jak m.in. zatrudnienie, edukacja czy życie publiczne – takie wnioski płyną z projektu Globalnego Planu Działania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) na rzecz niepełnosprawności na lata 2014-2021.
Diagnoza globalnej sytuacji osób z niepełnosprawnością w ocenie autorów planu nie wypadła korzystnie. Dlatego zaproponowali szereg rozwiązań, które mają ją poprawić.
Jednym z nich jest aktywny udział osób niepełnosprawnych w konsultacjach i wszystkich etapach opracowywania i wdrażania działań, które się do nich odnoszą.
Sytuacja osób z niepełnosprawnością – perspektywa globalna
Jak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia na całym świecie żyje ponad miliard osób z niepełnosprawnością. Jest to około 15% populacji. Niepełnosprawność szczególnie dotyczy kobiet, osób starszych i ubogich. Około 80% osób z niepełnosprawnością żyje w krajach rozwijających się. WHO szacuje też, że od 110 mln do 190 mln dorosłych osób z niepełnosprawnością ma znacznie utrudnione funkcjonowanie. Pokonywać muszą liczne bariery związane z dostępem do zatrudnienia, opieki zdrowotnej, edukacji i pomocy społecznej.
Przyczyn takiego stanu rzeczy Światowa Organizacja Zdrowia upatruje m.in. w nieodpowiednim prawodawstwie, w braku świadczeń czy w problemach z ich dostarczaniem, w wiedzy i niezrozumieniu istoty niepełnosprawności i oczywiście w niewystarczających środkach finansowych.
Jako kluczowy problem WHO wskazuje na brak uczestnictwa osób z niepełnosprawnością w podejmowaniu decyzji, które mają bezpośredni wpływ na ich życie. Cóż, to truizm, ale zdaniem WHO poprawa dostępu osób z niepełnosprawnością do świadczeń zdrowotnych jest kluczowym czynnikiem, który umożliwia im uczestnictwo w edukacji, zatrudnieniu, życiu rodzinnym i publicznym.
Aby pomóc państwom członkowskim w przezwyciężaniu wskazanych ograniczeń Światowa Organizacja Zdrowia przygotowała projekt „Globalnego Planu Działania WHO na rzecz niepełnosprawności na lata 2014–2021: Lepsze zdrowie dla wszystkich osób niepełnosprawnych”. Ma on się przyczynić do poprawy zdrowia, dobrobytu i przestrzegania praw człowieka osób z niepełnosprawnością.
Zalecenia dla państw członkowskich ONZ
Plan WHO określa cele i działania dla państw członkowskich, które mają poprawić sytuację osób z niepełnosprawnością. Skupiają się one na trzech obszarach:
1. Usunięcie barier oraz poprawa dostępu do świadczeń i programów zdrowotnych
W tym celu WHO zaleca realizację sześciu działań. Pierwszym z nich ma być opracowanie lub zmiana prawa dotyczącego zdrowia i niepełnosprawności. Państwa członkowskie mają wyeliminować przepisy dyskryminujące. Powinny też promować świadczenia zdrowotne skoncentrowane na osobach z niepełnosprawnością.
Ważnym działaniem jest też usuwanie barier w zakresie finansowej dostępności świadczeń zdrowotnych tak, by osoby z niepełnosprawnością mogły otrzymać i pozwolić sobie na opiekę zdrowotną bez ponoszenia ekstremalnych i „katastrofalnych wydatków”. W tym celu WHO zaleca państwom by m.in. systemy finansowania krajowej opieki zdrowotnej obejmowały minimalne pakiety, środki ochrony przed ubóstwem i środki ochrony socjalnej. Informacje o programach powinny dotrzeć do osób z niepełnosprawnością – podkreśla WHO.
Państwa powinny też usunąć bariery w zakresie zapewnienia świadczeń (w tym utrudnienia w dostępie fizycznym, dostępie do informacji, komunikacji) we wszystkich programach opieki zdrowotnej, promocji zdrowia i innych inicjatyw z dziedzin zdrowia publicznego. W tym celu należy przyjąć na szczeblu krajowym standardy dostępności i zapewnić ich przestrzeganie w głównych ośrodkach ochrony zdrowia.
Skuteczne usuwanie barier i poprawa dostępu do świadczeń zdrowotnych wymaga udziału osób z niepełnosprawnością, które je najlepiej identyfikują i doświadczają trudności z nimi związanych.
2. Inwestowanie w habilitację i rehabilitację oraz świadczenia technologii wspomagających.
Budują one potencjał ludzki i mogą być pomocne w umożliwieniu osobom z ograniczeniami funkcjonowania w samodzielnym życiu, uczestnictwo w rynku pracy, edukacji i życiu społecznym.
Jak wskazuje WHO istnieją jednak znaczące bariery w zakresie podaży świadczeń habilitacji, rehabilitacji, technologii wspomagających oraz świadczeń wsparcia i pomocy. Należą do nich wysokie koszty, nieistniejące lub nieodpowiednie mechanizmy finansowania, niewystarczająca liczba odpowiednio wykwalifikowanych specjalistów, brak urządzeń i sprzętu czy nieefektywne modele usług. Ponadto, brak jest wystarczających konsultacji z udziałem osób z niepełnosprawnością i ich zaangażowania w zakresie dostarczania świadczeń rehabilitacyjnych i habilitacyjnych.
WHO postuluje też by włączyć osoby z niepełnosprawnością i członków ich rodzin lub nieformalnych opiekunów we wszystkie aspekty rozwoju i wzmocnienia świadczeń rehabilitacji, habilitacji, świadczeń wsparcia i pomocy.
3. Wzmocnienie zbierania porównywalnych w skali międzynarodowej odpowiednich danych na temat niepełnosprawności oraz wspieranie badań nad niepełnosprawnością i związanych z nią świadczeń.
WHO podkreśla, że dobrej jakości dane i badania nad niepełnosprawnością są niezbędne dla zapewnienia podstaw dla polityki i programów wspierających osoby z niepełnosprawnością oraz do efektywnej alokacji środków. Niestety istnieją jednak niewystarczająco dokładne i porównywalne, krajowe i globalne dane oraz badania związane z niepełnosprawnością i systemami opieki zdrowotnej.
Światowa Organizacja Zdrowia apeluje by na arenie międzynarodowej rozwijać, testować międzykulturowo i konsekwentnie stosować metodologie zbierania danych na temat niepełnosprawności. Muszą być one ujednolicone i porównywalne w skali międzynarodowej, aby można było porównać i monitorować krajowy i międzynarodowy postęp polityk w zakresie niepełnosprawności i wdrożenia zasad Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.
Jak wynika z planu WHO poprawa gromadzenia danych dotyczących niepełnosprawności będzie możliwa poprzez rozwój i zastosowanie znormalizowanego modelu badania niepełnosprawności np. wdrożenie narzędzi, zgodnych z Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia.
WHO zaleca też reformę krajowych systemów gromadzenia danych, w tym systemów informacji zdrowotnej. Miałaby ona polegać m.in. na włączeniu do nich niepełnosprawności i dostarczaniu danych z podziałem na płeć i wiek.
Zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia warto też zwiększyć zakres badań dotyczących priorytetów w kwestii niepełnosprawności, ze szczególnym uwzględnieniem kluczowych celów omawianego planu działania. W tym celu ważna jest współpraca państw z placówkami finansującymi badania naukowe i wspieranie badań na temat priorytetowych kwestii niepełnosprawności (np. niezaspokojone potrzeby na usługi) i rozpowszechnianie ich wyników.
Zgodnie z zaleceniami WHO państwa członkowskie powinny dostosować te działania do własnych specyficznych warunków. Wsparcie w ich realizacji ma zapewniać im Sekretariat ONZ oraz partnerzy międzynarodowi i krajowi.
Wioleta Szczygielska
Źródło: „Projekt Globalnego Planu Działania WHO na rzecz niepełnosprawności na lata 2014–2021: Lepsze zdrowie dla wszystkich osób niepełnosprawnych” w Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, Nr IV/2014(13) 47
