Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności – BAEL i System Obsługi Dofinansowań i Refundacji – SODiR to dwa główne źródła informacji na temat sytuacji osób z niepełnosprawnością. Dzięki nim możemy się dowiedzieć jaki jest poziom aktywizacji zawodowej i zatrudnienia tych osób w Polsce. Trzeba jednak pamiętać, że dane z nich są niepełne – jeden wskaźnik jest mało precyzyjny, drugi dotyczy tylko wycinka populacji. Oprócz tych dwóch źródeł istnieje jednak jeszcze kilka opracowań, z których można czerpać informacje o sytuacji osób z niepełnosprawnością. Prezentujemy omówienie najważniejszych z nich.
Informacje z Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (BON)
Osoby, które chcą poznać zestawienie źródeł informacji na temat sytuacji osób z niepełnosprawnością, powinny odwiedzić zakładkę „Źródła danych o osobach niepełnosprawnych” na stronie internetowej Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (dostępna tutaj).
BON wskazuje w niej m.in. na publikacje papierowe np. wydawaną co kwartał „Aktywność ekonomiczną ludności Polski” czy „Popyt na pracę” zawierającą dane dotyczące pracujących osób z niepełnosprawnością według sekcji, sektorów własności i wielkości jednostek, w których pracują.
Jednak jako główne źródło informacji BON wskazuje badania statystyczne – zarówno polskie (GUS), jak i europejskie (Eurostat). Wyniki badań GUS można znaleźć w publikacjach wydawanych przez Główny Urząd Statystyczny i na stronie internetowej urzędu. Na stronie BON zamieszone są też odwołania do strony internetowej Eurostatu i europejskich wyników badań nt. niepełnosprawności.
Na stronie BON znajdziemy szerokie omówienie narodowych spisów powszechnych i Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności. BAEL jest o tyle ważny, że mówi nieco o sytuacji osób z niepełnosprawnością na rynku pracy, a to zagadnienie interesuje nas najbardziej.
BAEL czy SODiR?
Często wyniki BAEL są porównywane z informacjami z Systemu Obsługi Dofinansowań i Refundacji. Wielokrotnie pisaliśmy o tym, że nie można tych źródeł ze sobą zestawiać, gdyż mimo że oba pokazują poziom zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, to jednak metodologia zbierania danych jest zupełnie różna.
System Obsługi Dofinansowań i Refundacji zawiera dane na temat wszystkich pracowników, na których pracodawcy otrzymują dopłaty do pensji z PFRON-u. Nie obejmuje więc tych pracowników niepełnosprawnych, którzy wykonują pracę na podstawie umów cywilno-prawnych, prowadzą działalność gospodarczą lub rolniczą, pracują nielegalnie lub ich pracodawca nie wystąpił do PFRON-u o dofinansowanie wynagrodzenia.
BAEL natomiast nie pokazuje dokładnej liczby pracujących, a jedynie procentowe wskaźniki zatrudnienia, aktywności zawodowej i stopy bezrobocia. Przede wszystkim dlatego, że jest to badanie przeprowadzane na wyłonionej losowo próbie. Trzeba pamiętać też o definicji słowa „praca”, jaka została przyjęta do tego badania. Respondenci są pytani, czy w ciągu ostatniego tygodnia wykonywali co najmniej przez godzinę jakąkolwiek pracę. Nie musi być to zatrudnienie na umowę o pracę.
W rozumieniu BAEL do grupy pracujących zaliczają się więc: osoby pracujące na podstawie umowy o pracę, osoby prowadzące działalność gospodarczą lub rolniczą, osoby nieodpłatnie pomagające w prowadzeniu rodzinnego biznesu lub gospodarstwa, osoby pracujące na podstawie umów o dzieło i zlecenie, osoby pracujące nielegalnie.
Statystycznie rzecz ujmując…
Dane statystyczne na temat osób z niepełnosprawnością udostępnia Główny Urząd Statystyczny i Eurostat – urząd statystyczny Unii Europejskiej. GUS przeprowadza cykliczne badania statystyczne m.in. spisy powszechne. Z Narodowego Spisu Ludności z 2011 roku mogliśmy się dowiedzieć np., że w Polsce jest blisko 4,7 mln osób z niepełnosprawnością (z czego 3,1 mln to osoby z niepełnosprawnością prawną), a większość z nich to kobiety (53,9%). Według najnowszych danych z BAEL za I kwartał 2015 roku, w Polsce jest 3,525 mln osób z niepełnosprawnością prawną (osoby w wieku 15 lat i więcej) z czego aktywnych zawodowo jest 640 tys. (551 tys. osób pracuje).
GUS prowadzi też badania ankietowe, np. wspomniany BAEL czy BBGD – Badanie Budżetów Gospodarstw Domowych, EU-SILC – Badanie Dochodów i Warunków Życia Ludności i EHIS – Europejskie Ankietowe Badanie Stanu Zdrowia. Dzięki EHIS z 2009 roku wiemy np., że w tamtym czasie co trzecia osoba z niepełnosprawnością prawną posiadała orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (1,5 mln), 1,3 mln osób o znacznym i 1,2 mln o lekkim stopniu niepełnosprawności.
Eurostat jest mniej pomocny, gdyż nie gromadzi danych o niepełnosprawności prawnej. Wynika to z tego, że informacje te odnoszą się do różnych w poszczególnych państwach przepisów prawnych dotyczących orzekania o niepełnosprawności. W związku z tym nie można ich porównywać. Eurostat dostarcza jednak informacji z zakresu częstości występowania niepełnosprawności czy aktywności zawodowej osób z niepełnosprawnością.
Z suchej statystyki można wbrew pozorom sporo wyczytać. Można dowiedzieć się dużo m.in. o stanie zdrowia, warunkach życia czy sytuacji na rynku pracy osób niepełnosprawnych.
PFRON – dane o zatrudnieniu
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych gromadzi dane o pracodawcach otrzymujących dofinansowanie do wynagrodzeń dla pracowników niepełnosprawnych w podziale na rodzaj rynku i wielkość pracodawcy, a także na stopnie niepełnosprawności zatrudnianych pracowników.
Ma też informacje o wypłatach dofinansowań do wynagrodzeń, a także o pracodawcach zobowiązanych do wpłat i zwolnionych z wpłat na PFRON. Fundusz wie też jakie środki i jak wykorzystują samorządy wojewódzkie i powiatowe na zadania z zakresu rehabilitacji. Do tego dochodzą informacje o realizacji planu rzeczowo-finansowego (w tym np. dane o osobach korzystających z określonych form wsparcia udzielanego przez samorządy lub realizowanej za pomocą programów PFRON).
Do PFRON-u spływają też dane od wojewodów. Co pół roku muszą oni składać do Funduszu sprawozdanie INF-ZPCH-ZAZ. Zawiera ono informacje o tym, ile na danym terenie jest zakładów pracy chronionej i zakładów aktywności zawodowej oraz jaki jest w nich stan zatrudnienia. Województwa przekazują też do PFRON-u dane dotyczące osób ze schorzeniami specjalnymi (niewidomi, osoby upośledzone umysłowo oraz chorujące psychicznie).
PFRON pozyskuje też dane z rejestrów administracyjnych, np. prowadzonych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej takich, jak: Rodzina, Pomoc Społeczna i Elektroniczny Krajowy System Monitorowania Orzeczeń o Niepełnosprawności, Systemu Informacji Oświatowej (SIO) prowadzonego przez MEN, Krajowego Systemu Monitorowania Rynku Pracy czy z systemów ZUS i KRUS.
Do tego dochodzą informacje z elektronicznych systemów informacji: PSZ (Portal Publicznych Służb Zatrudnienia), Syriusz (system stosowany przez wojewódzkie urzędy pracy), Viator (system powiatowych urzędów pracy), CAS (Centralna Aplikacja Statystyczna) czy Empatia.
Do PFRON-u trafiają orzeczenia powiatowych lub wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności i ZUS. Fundusz ma też dane z Komisji Lekarskich do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia, komisji lekarskich podległych MON lub MSWiA i od lekarzy rzeczoznawców lub komisji lekarskich KRUS. Potężną bazę wiedzy stanowi Elektroniczny Krajowy System Monitorowania Orzeczeń o Niepełnosprawności, który zawiera dane o osobach zaliczonych do konkretnego stopnia niepełnosprawności i o wydawanych orzeczeniach.
Co ważne dane na temat orzekanych stopni niepełnosprawności z ZUS i EKSMOoN mogą się od siebie różnić, gdyż oba systemy stosują różne ich definicje.
Niestety otrzymanie informacji o danych gromadzonych przez PFRON nie jest wcale łatwe. Nasza Redakcja wielokrotnie zwracała się do Funduszu z prośbą o ich udostępnienie. Na przykład 1 października 2014 r. złożyliśmy do PFRON-u wniosek o dostęp do informacji publicznej, w którym poprosiliśmy o podanie dokładnej liczby osób, które zmieniły stopień niepełnosprawności z lekkiego na umiarkowany lub otrzymały wpis o zakwalifikowaniu do grupy specjalnej. Niestety otrzymaliśmy odpowiedź odmowną.
Bezrobocie rejestrowane
Informacje na temat sytuacji osób z niepełnosprawnością na rynku pracy posiadają też urzędy pracy. Co miesiąc zbierają one dane dotyczące osób z niepełnosprawnością zarejestrowanych jako osoby bezrobotne i poszukujące pracy. Aktualne dane z bezrobocia rejestrowanego dostępne są na stronie Biura Pełnomocnika Rządu do spraw Osób Niepełnosprawnych w zakładce Rynek pracy za luty 2015 roku.
Jak pokazuje liczba przytoczonych źródeł i definicji niepełnosprawności, a także różne kryteria oceny aktywności zawodowej tej grupy społecznej, nie jest łatwo stworzyć w miarę spójny i wiarygodny obraz aktywności zawodowej i zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Jak pokazuje analiza europejskich źródeł statystycznych jest to słabość nie tylko polskiej statystyki, ale szerszy europejski problem.
Wioleta Szczygielska
jak pefron uzasadnił nieudostępnienie odpersonalizowanych danych z rejestrów np . Eksmoon? administracja jak zwykle afrontem do społeczeństwa!
PEFRON nie jest administratorem danych w EKSMOON