W jednej z ostatnich wypowiedzi Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Elżbieta Rafalska zapowiedziała, że PFRON prowadzi rozmowy z instytucjami publicznymi, m.in. z Policją, mające na celu zwiększenie stanu zatrudnienia osób niepełnoprawnych w administracji i służbie publicznej. „Zakładamy, że do końca roku w tych instytucjach powstanie 5 tys. nowych miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych” – podkreśliła. Jeśli rozmowy zakończą się sukcesem, nie będzie to pierwsza współpraca Funduszu z Policją. Pierwsze porozumienie zawarto kilkanaście lat temu. Wówczas współpraca zakończyła się spektakularną porażką. Warto o tym przypomnieć chociażby po to, by tym razem uniknąć popełnienia tych samych błędów.
Rok 1996. Fundusz narzeka na niski wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w administracji i służbie publicznej, Policja zaś – na konieczność wnoszenia wysokich, comiesięcznych wpłat na PFRON z tytułu niezatrudniania takich osób. Choć zatrudnienie osób niepełnosprawnych w Policji wydawało się wówczas czymś abstrakcyjnym, jej władze wpadły na genialne w swej prostocie rozwiązanie: osoby niepełnosprawne miały zająć miejsca pracy pracowników biurowych, którzy to oddelegowani zostali do zadań operacyjnych i patroli ulicznych.
Pomysł ten zyskał aprobatę Funduszu, w wyniku czego Policja podpisała pierwsze porozumienie z PFRON-em. Na jego mocy zobowiązała się zatrudnić przez okres co najmniej trzech lat 913 osób niepełnosprawnych. Fundusz w zamian miał zrefundować wynagrodzenia zatrudnionych pracowników przez 18 miesięcy oraz koszty wyposażenia miejsc pracy.
Jak się okazało – po zakończeniu trzyletniego wymaganego okresu zatrudnienia połowie zatrudnionym w ramach porozumienia osobom niepełnosprawnym nie przedłużono umów. Ze strony środowiska pojawiły się wówczas zarzuty, że Policji nie zależało tak naprawdę na zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, ale na wyposażeniu stanowisk pracy i dostosowaniu budynków. W grę wchodziły bowiem niemałe pieniądze – 15 tys. zł na jedno miejsce pracy.
Powtórka z historii
Rok 2003. PFRON zaniepokojony wciąż niskim wskaźnikiem zatrudnienia osób niepełnosprawnych w administracji i służbie publicznej rusza z programem „Osoby niepełnosprawne w służbie publicznej”. Do programu przystępuje m.in. Policja, która tym razem zobowiązuje się zatrudnić 823 osoby niepełnosprawne. Historia sprzed kilku lat niestety się powtarza. Po upływie gwarantowanego trzyletniego okresu zatrudnienia Policja ponownie zwalnia część niepełnosprawnych pracowników, co po raz kolejny spotyka się z bojkotem środowiska.
Do trzech razy sztuka?
Rok 2016. Wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w administracji i służbie publicznej oscyluje w okolicach zaledwie 3%. Fundusz postanawia zmniejszyć skalę problemu. W październiku ogłasza pomysł uruchomienia trzech nowych programów, w tym programu „STABILNE ZATRUDNIENIE” adresowanego do organów i instytucji publicznych. Projekt zakłada podjęcie i utrzymanie zatrudnienia przez 2500 osób niepełnosprawnych w każdym roku jego realizacji (ma potrwać do końca 2020 roku). Na jednego zatrudnionego Fundusz zamierza przeznaczyć 18 tys. zł.
Mimo że konsultacje społeczne do projektu dopiero się zakończyły, Fundusz – jak wynika z wypowiedzi Minister Elżbiety Rafalskiej – już prowadzi rozmowy z Policją. W tej sytuacji rodzi się pytanie: jak nie doprowadzić do kolejnej powtórki z historii?
Wydaje się, że istnieje prosty sposób na uniknięcie tego ryzyka. W tej chwili projekt programu zakłada, że pomoc finansowa obejmie m.in.:
- wyposażenie nowych stanowisk pracy dla zatrudnionych osób niepełnosprawnych;
- adaptację pomieszczeń i otoczenia zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych;
- nabycie urządzeń ułatwiających osobom niepełnosprawnym wykonywanie pracy;
- zakup oprogramowania oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności zatrudnionych osób;
- szkolenia zatrudnionych osób;
- dowóz osób niepełnosprawnych do miejsca pracy;
- dodatek motywacyjny dla osób niepełnosprawnych.
W naszej ocenie budżet programu powinien zostać przeznaczony wyłącznie na przygotowanie osób niepełnosprawnych do podjęcia pracy, np. szkolenia podnoszące ich kwalifikacje. Wszelkie inne koszty, w szczególności te związane z wyposażeniem nowych stanowisk pracy oraz adaptacją pomieszczeń i otoczenia zakładu pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, powinny zostać pokryte przez pracodawców. Pozwoliłoby to uniknąć sytuacji, w której potraktują oni swój udział w programie wyłącznie jako doposażenie miejsc pracy i sposób na likwidację barier architektonicznych w obiektach. Warto pamiętać, że zatrudniając osoby niepełnosprawne ze wsparciem PFRON każdy uczestnik programu, w tym także Policja, odnosi wymierną korzyść finansową w postaci zwolnienia się z wpłat na PFRON w wysokości ok. 1648 złotych miesięcznie za każdego zatrudnionego pracownika z orzeczeniem o niepełnosprawności.
Czy na pewno „stabilne zatrudnienie”?
Dobrym pomysłem byłoby jednoczesne wydłużenie czasu trwania projektu. Gwarantowany w nim okres zatrudnienia wynosi zaledwie 12 miesięcy. Po upływie tego okresu instytucja nie ma obowiązku kontynuować współpracy z osobami niepełnosprawnymi, nie dając im tym samym szansy na „stabilne zatrudnienie”.
Na koniec, chcąc ocenić, czy zatrudnienie okazało się być stabilne, należałoby dokonać oceny efektów programu. Projekt zakłada co prawda przeprowadzenie okresowej i końcowej ewaluacji, jednak by ocena była miarodajna, Fundusz powinien dokonać ją po 6 i 12 miesiącach od jego zakończenia.
Redakcja WatchDogPfron w pełni popiera ideę uruchomienia programów aktywizujących zawodowo osoby niepełnosprawne. Mamy jednak nadzieję, że PFRON, nauczony doświadczeniami z poprzednich lat, nie doprowadzi do kolejnej powtórki z historii i nie dopuści do tego, że po 12 miesiącach większość zatrudnionych w ramach programu osób niepełnosprawnych straci pracę. Oznaczałoby to nie tylko marnotrawstwo środków, ale także zaprzepaszczenie nabytych przez osoby niepełnosprawne umiejętności.
Iza Rutkowska
Źródła:
Integracja 04/2007, Piotr Stanisławski, „Wolą płacić milionowe kary”.
niepelnosprawni.pl, „Praca w policji, rusza kolejny etap programu”.
