Redakcja WatchDogPfron niejednokrotnie deklarowała chęć wsparcia Zarządu PFRON w działaniach na rzecz aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Naszym zdaniem obecnie stosowane systemowe formy wsparcia oraz programy pilotażowe realizowane przez Fundusz należy uzupełnić poszukiwaniem, opracowaniem i wdrożeniem nowych, niestosowanych dotychczas rozwiązań, które mogłyby wesprzeć politykę aktywizacji zawodowej i zatrudnienia osób z orzeczeniem o niepełnosprawności, nie wiążąc się z koniecznością dodatkowych wydatków finansowych.
Ważnym kierunkiem działania w zakresie aktywizacji zawodowej niepełnosprawnych jest naszym zdaniem konieczność wsparcia gospodarczego i społecznego tej grupy przedsiębiorstw, które od wielu lat zatrudniają osoby niepełnosprawne i mogłyby zwiększyć to zatrudnienie, gdyby otrzymały wsparcie w tym zakresie. Prozatrudnieniowe działania PFRON-u obok promocji tworzenia nowych miejsc pracy winny także uwzględniać ochronę i wsparcie dla przedsiębiorstw mających długoletnie doświadczenie w tworzeniu i utrzymaniu miejsc pracy dla tej grupy pracowników. Jednym z takich działań byłoby wzmocnienie systemowej pozycji klauzul społecznych w zamówieniach publicznych, które mimo korzystnych zapisów nie są właściwie realizowane.
Poniżej prezentujemy kilka możliwych do rozważenia pomysłów mogących nie tylko wesprzeć takie firmy, ale także, co wydaje się równie ważne, zachęcić dotychczas bierne zawodowo osoby niepełnosprawne do pojęcia próby wejścia na rynek pracy po odpowiednim rozeznaniu swoich preferencji i możliwości zatrudnienia.
Wykorzystać potencjał klauzul społecznych
Po pierwsze: proponujemy zainicjować pod patronatem PFRON-u powołanie w kilku miastach pilotażowych form współpracy władz miasta z firmami zatrudniającymi powyżej 50% osób niepełnosprawnych. Celem byłoby podjęcie długofalowej współpracy na rzecz ochrony istniejących miejsc pracy osób niepełnosprawnych poprzez wdrożenie klauzul społecznych w zamówieniach publicznych ogłaszanych przez miasto i należące do niego przedsiębiorstwa. Inicjatywy takie mogłyby służyć podejmowaniu przez miasto i pracodawców działań służących aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Działające w danym mieście (dzielnicy) zakłady pracy chronionej, ZAZ-y i przedsiębiorstwa społeczne zatrudniające osoby niepełnosprawne mogłyby wreszcie odczuć, że mają społeczne i gospodarcze wsparcie władz lokalnych.
Wprowadzić zmiany w przepisach prawa
Po drugie: zainicjowanie przez Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych zmian w przepisach prawa umożliwiających osobom niepełnosprawnym otrzymującym rentę zarejestrowanie się w urzędach pracy jako osoby bezrobotne. W chwili obecnej nie ma prawnej możliwości, by osoba niepełnosprawna otrzymująca rentę zarejestrowała się w PUP-ie jako bezrobotna. To pozbawia ją możliwości skorzystania ze wsparcia ze środków urzędu pracy na szkolenie, doradztwo zawodowe, aktywne wsparcie w poszukiwaniu pracy. Pracodawca, deklarujący chęć zatrudnienia osób niepełnosprawnych, nie może też skierować kandydata do pracy na przeszkolenie zawodowe, przygotowujące go do podjęcia pracy. Szkolenia takie są bowiem zarezerwowane jedynie do bezrobotnych zarejestrowanych w PUP-ie. Rekordowo niskie bezrobocie powoduje, że PUP-y dysponują sporymi środkami na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, z których nie mogą korzystać niepełnosprawni. W tej sytuacji cały koszt wsparcia bezrobotnych niepełnosprawnych przenoszony jest na PFRON. Zdajemy sobie sprawę, że takie rozwiązanie przejściowo pogorszyłoby wskaźniki aktywności zawodowej (bezrobocia), ale w długofalowej perspektywie z pewnością umożliwiłoby skuteczne przeciwdziałanie bierności zawodowej osób niepełnosprawnych. Przyznanie większej grupie statusu osoby bezrobotnej pozwoliłoby na aktywniejsze oddziaływanie służb zatrudnienia na bierne zawodowo osoby z niepełnosprawnością.
Praca na próbę
Po trzecie: może warto w poszukiwaniu innowacyjnych form aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych pokusić się o utworzenie instytucji „pracy na próbę” pozwalającej osobom niepełnosprawnym podjęcie próby w celu przekonania się, czy jest w stanie taką pracę wykonywać lub czy taka praca się jej podoba. W tym okresie pracodawca bądź z urzędu pracy bądź z PFRON-u otrzymywałby wynagrodzenie za każdy dzień pracy na próbę. Do obowiązków pracodawcy należałoby przydzielenie osobie niepełnosprawnej opiekuna lub nauczyciela zawodu, który ułatwiłby pracownikowi wykonanie pracy w określonym zawodzie czy na wybranym przez nią stanowisku pracy. Funkcję zatrudnienia na próbę lub praktyki sprawdzające predyspozycje zawodowe, uzdolnienia i możliwości wykonywania określonych rodzajów pracy mogłyby z łatwością przyjąć na siebie zakłady pracy chronionej, zakłady aktywizacji zawodowej czy firmy posiadające długoletnie doświadczenie w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Osoba niepełnosprawna chcąca podjąć sprawdzian swoich zainteresowań i możliwości zawodowych mogłaby otrzymać w oddziale PFRON-u lub urzędu pracy coś w rodzaju „biletu do pracy”, na podstawie którego pracodawca mógłby z nią podpisać krótkoterminową umowę o „pracę na próbę”, czyli krótkiego, trwającego do 14 dni stażu stwarzającego możliwości wykonywania różnych prac.
FabLab sposobem na realizację nowatorskich pomysłów
I na koniec: innowacyjną alternatywą lub uzupełnieniem dla „pracy na próbę” mogłoby być stworzenie i prowadzenie przez wybrane organizacje pozarządowe instytucji FabLab, czyli miejsc, w których osoba niepełnosprawna mogłaby wypróbować swoje umiejętności i predyspozycje w wybranych przez nią działaniach produkcyjnych bądź usługowych (np. cyfrowych). Instytucja FabLab została wymyślona na amerykańskiej uczelni MIT w USA i obecnie działa prawie we wszystkich większych miastach Polski: w Łodzi, Warszawie czy Poznaniu. Można się o tym przekonać, wpisując do przeglądarki hasło „FabLab”. To innowacyjne placówki służące realizowaniu nowatorskich pomysłów. W przypadku osób niepełnosprawnych uczestnictwo w FabLab pozwoliłoby określić zdolności i predyspozycje zawodowe oraz określić kierunki szkolenia i rehabilitacji zawodowej. Doprawdy nie ma żadnego powodu, by w innowacyjnej, opartej na wiedzy gospodarce wciąż oferować osobom z niepełnosprawnością zatrudnienie w ochronie lub sprzątaniu za najniższe wynagrodzenie bez większych perspektyw na awans zawodowy i płacowy.
Wspólna odpowiedzialność
Powyższe propozycje traktujemy jako rozpoczęcie społecznej dyskusji nad nowymi, nowatorskimi metodami i formami poszerzenia zarówno perspektyw, jak i form aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. W najbliższym czasie postaramy się publikować kolejne materiały poświęcone tej tematyce uznając, że aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych to zadanie wykraczające daleko poza ustawowe obowiązki władz PFRON-u i BON-u. To wspólna odpowiedzialność państwa i organizacji obywatelskich, władz lokalnych, organizacji pracodawców, a także samych osób niepełnosprawnych.
Jan Kwiatek
