Historia polskiego systemu rehabilitacji zawodowej oraz zatrudnienia chronionego osób niepełnosprawnych to nieustanne reformy i zmienność reguł, którym jednakże towarzyszył stały wzrost zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami. Na tym tle wyróżnia się ostatni okres, w którym następuje systematyczny spadek zatrudnienia chronionego. Na łamach kwartalnika „Niepełnosprawność” pisze o tym dr Marcin Garbat.
Pierwsze spółdzielnie inwalidów rozpoczęły swoją działalność w pierwszej połowie XX wieku. Celem ich tworzenia była trudna sytuacja materialna osób z niepełnosprawnością. W latach 1921-1922 w Polsce powstało 49 spółdzielni zatrudniających osoby z różnym stopniem niepełnosprawności.
Dobra passa ruchu spółdzielczego trwała do roku 1923. Kryzys gospodarczy, trudności z uzyskiwaniem kredytów na rozwój produkcji i usług oraz inne czynniki sprawiły, że liczba spółdzielni inwalidów nagle zmniejszyła się o 90 procent. Większość spółdzielni istniała tylko formalnie. Firmy nie prowadziły żadnej działalności gospodarczej.
Pod koniec lat 40. XX wieku Prezydium Rządu wydało uchwałę w sprawie opieki nad inwalidami wojennymi i wojskowymi. Wprowadzone w niej zapisy przyczyniły się do zwiększenia stopy zatrudnienia osób z niepełnosprawnością w Polsce.
W tym czasie w kraju działały 164 spółdzielnie inwalidów, które zatrudniały 1925 pracowników z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. W drugiej połowie lat 50. liczba spółdzielni wzrosła do ponad 72 tys.
W 1967 r. zakłady pracy funkcjonujące w ramach tzw. otwartego rynku pracy zostały zobowiązane do typowania stanowisk pracy przystosowanych do zatrudnienia osób z niepełnosprawnością. Zadania związane z tworzeniem miejsc pracy dla niepełnosprawnych powierzono spółdzielczości inwalidzkiej.
Marcin Garbat w artykule pt. „Rehabilitacja zawodowa i zatrudnienie chronione osób z niepełnosprawnościami w Polsce – geneza, rozwój i stan obecny” zwraca uwagę, że w 1988 r. w spółdzielniach inwalidzkich pracowało ponad 253 tys. osób, w tym 74,2% z niepełnosprawnością. W spółdzielczości osób niewidomych pracowało wtedy 17 tys. osób, z czego 75% niewidomych. Spółdzielczość korzystała z ulg w podatku obrotowym, które powiązane były ze wskaźnikiem zatrudnienia. W latach 80. wynosił on dla spółdzielczości około 70%.
Do 1990 r. wszystkie spółdzielnie inwalidów zrzeszone były w dwóch centralnych związkach i 17. regionalnych spółdzielniach. Centralny Związek Spółdzielni Inwalidów zrzeszał 420 spółdzielni. Do Centralnego Związku Niewidomych należały 32. podmioty gospodarcze.
W 1991 r. parlament uchwalił ustawę o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Na otwartym rynku pracy wprowadzono kwotowy system zatrudniania. Firmy zatrudniające powyżej 25. pracowników zostały zobowiązane do zatrudniania co najmniej 6% osób z orzeczonym stopniem niepełnosprawności.
Uchwalona w 2002 r. nowelizacja ustawy o rehabilitacji ograniczyła wsparcie dla pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnością. W 2011 r. na mocy obowiązujących przepisów radykalnie ograniczono wysokość dofinansowań do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników, przede wszystkim dla osób z lekkim stopniem niepełnosprawności.
W okresie 2001-2007 liczba osób z niepełnosprawnością zatrudnionych w zakładach pracy chronionej była względnie stabilna. W latach 2008-2011 nastąpiła tendencja spadkowa. Zatrudnienie osób z niepełnosprawnością na chronionym rynku pracy w latach 2011-2015 zmalało o 25 tys.*
Bartosz Szpurek
* Taką liczbę podaje autor. Z analizy danych opublikowanych w na stronach Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych (SODiR) wynika, że różnica w zatrudnieniu w zakładach pracy chronionej pomiędzy grudniem 2010 a grudniem 2014 wynosi aż 58,9 tys. osób. Zapewne część pracowników przeszła na tzw. otwarty rynek pracy, lecz na podstawie informacji publicznie dostępnych trudno jest nam stwierdzić ile dokładnie.
Zwalnianie ON z pracy to wynik odwracania się rządzących polityków od ON np. od sierpnia 2010 tj od czasu objęcia prezydentury przez B.Komorowskiego do stycznia 2015 ubyło ponad 62 tys. miejsc pracy na chronionym rynku imubyło 798 zpch link: http://www.niepelnosprawni.gov.pl/niepelnosprawnosc-w-liczbach-/sod-pfron/
Tabela nr 2 (fragment), gdzie po kolei Dane PFRON za okres, Ilość ZPChr, zatr. w ZPChr, Ilość p-ców z RO , zatr. na RO, Ilość p-ców ogółem, zatrudnionych ON ogółem – te fakty szokują. I nikt nic nie robi by to zmienić,
sierpień 2010 2 042 195 232 13 438 66 430 15 486 262 153
styczeń 2015 1 244 132 956 20 406 102 404 21 650 235 360