Art. 22 – udzielanie ulg. Jak to działa?

W ostatnich tygodniach zainicjowano publiczną debatę nad funkcjonowaniem oraz ewentualną zmianą jednego z filarów polskiego systemu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych – art. 22 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej. To co czytamy na ten temat, przekonuje nas o niskiej znajomości istoty tego przepisu, zwłaszcza sposobu jego oddziaływania na zatrudnienie najciężej poszkodowanych osób niepełnosprawnych. By zapobiec manipulowaniu opinią publiczną i mediami, przygotowaliśmy krótkie kompendium przedstawiające mechanizm rozwiązań zawartych w artykule 22 – ich wpływ na zatrudnienie osób niepełnosprawnych.

Firmy otwartego rynku nie chcą zatrudniać najciężej poszkodowanych osób niepełnosprawnych. Na 4 254 996 osób zatrudnionych w 26 405 firmach zatrudniających powyżej 25 osób i nie otrzymujących dofinansowania z PFRON pracują tylko 3 642 osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności i umiarkowanym grupy specjalne (dane PFRON z września 2014 r.)
To tylko 0,086% zatrudnienia ogółem.

Ta nieprzezwyciężona niechęć pracodawców była jedną z głównych przyczyn zmian w zapisach ustawy o rehabilitacji obowiązujących od 1 stycznia 2011 roku.

Do art. 22 ustawodawca wprowadził zapis, ściśle wiążący udzielanie ulg we wpłatach na PFRON z zatrudnianiem osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz osób niewidomych, psychicznie chorych lub upośledzonych umysłowo, osób z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Rozwiązanie to okazało się niezwykle skuteczne – od stycznia 2011r. do września 2014r. (45 miesięcy) zatrudnienie tej grupy osób wzrosło o 27 867 osób (dane PFRON).

Jest to największy sukces Ministra Jarosława Dudy Pełnomocnika Rządu ds. osób niepełnosprawnych oraz administracji państwowej na polu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych.

Ścisłe powiązanie oznacza, że każda zmiana zapisów art. 22 ustawy inna niż uporządkowanie i uściślenie zapisów, skutkować będzie zmianami w wysokości zatrudnienia ciężko poszkodowanych osób niepełnosprawnych.

Z całą pewnością całkowita likwidacja art. 22 może doprowadzić do utraty ponad 35 tys. miejsc pracy najciężej poszkodowanych osób niepełnosprawnych.

Poniżej przedstawiamy kilka podstawowych informacji niezbędnych do zrozumienia mechanizmu udzielania ulg we wpłatach na PFRON – zgodnych z art. 22 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób  niepełnosprawnych.

Polski system wsparcia zatrudnienia osób niepełnosprawnych bazuje na systemie Levi quota, który wprowadzony został w Polsce w pierwszej Ustawie o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z dnia 9.05.1991 r.

System oparto na dwóch  filarach:

1. zatrudniaj osoby niepełnosprawne – nie zatrudniasz to płać do PFRON karę za ich niezatrudnianie (Art.21),
2. możesz uwolnić się od kary, kupując produkty lub usługi od firm, które zatrudniają najciężej poszkodowane osoby niepełnosprawne i mają prawo udzielać ulg obniżających kary płacone do PFRON (art.22)

Każdy pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy jest obowiązany zatrudnić 6% osób niepełnosprawnych. Nie spełniając tego warunku za każdego niezatrudnionego pracownika płaci do PFRON „karę”. W chwili obecnej wynosi ona 1 537,03 zł miesięcznie.

Jak są udzielane ulgi.

Aby udzielać ulg firma musi spełniać dwa podstawowe warunki:

• zatrudniać minimum 25 pełnoetatowych pracowników (tylko umowy o pracę – „śmieciówki” się nie liczą). Mogą to być firmy z otwartego jak i chronionego rynku.
• 30% zatrudnionych muszą stanowić osoby zaliczone do znacznego stopnia niepełnosprawności oraz osoby niewidome, psychicznie chore lub upośledzone umysłowo, a także osoby z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Wartość udzielanych ulg zależy wyłącznie od liczby zatrudnionych na etatach osób niepełnosprawnych ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności oraz wysokości ich płac. To oznacza, że jeżeli firma chce udzielać ulg, to musi zatrudnić osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności i dobrze im płacić, cały czas pamiętając, że 30% wszystkich etatów w firmie musi należeć do tzw. grup specjalnych, czyli osób najbardziej poszkodowanych – z najmniejszymi szansami na zatrudnienie.

Wysokość ulg oblicza się na podstawie „funduszu płac” osób niepełnosprawnych ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności obliczanego w następujący sposób: liczbę pracowników mnożymy przez ich płace brutto pomniejszone o należne składki na ubezpieczenie społeczne pracownika, które wynoszą ok. 19% płacy.

W skrócie można zatem powiedzieć, że maksymalna wysokość  ulgi od jednego pracownika niepełnosprawnego to około 81% jego płacy.

Przykład:

• jeżeli płaca pracownika wynosi 2 000 zł brutto, to pracodawca może udzielić ulgi w max. wysokości 1 620 zł (81% z 2 000);
• jeżeli takich pracowników będzie miał 100, to ulga wyniesie max. 162 000 zł (1 620×100=162 000zł)

Do wyliczania ulg nie uwzględnia się płac zatrudnionych osób niepełnosprawnych z lekkim stopniem niepełnosprawności oraz płac osób pełnosprawnych, a zwiększanie zatrudnienia osób pełnosprawnych zmniejsza wysokość ulgi. W tej sytuacji firmy udzielające ulg dbają o to, aby nie tylko pracownicy wykonujący usługę ale również wsparcie i administracja składała się głównie z osób niepełnosprawnych.

Każda firma płacąca kary na PFRON, może skorzystać z ulg maksymalnie do wysokości 80% „nałożonych” na nią kar. To oznacza, że 20% musi obowiązkowo wpłacić do PFRON.

Ważne:
Suma udzielanych w 2014 r. ulg to ok. 600 mln złotych. Jest to tylko niecałe 15% wartości naliczonych pracodawcom kar a decyduje o zatrudnieniu ok. 35 tys. ciężko poszkodowanych osób niepełnosprawnych.

Udzielający ulg nie może nimi dysponować dowolnie.

W zapisach artykułu 22 (w punktach 3,4,5 i 6) określony jest algorytm, który dokładnie wylicza jakiej wartości ulgę może otrzymać każdy z kontrahentów.

Ważne:

• udzielający ulg, każdemu z kontrahentów daje procentowo tą samą ulgę (np. wszyscy dostają po 80% lub 65% lub wszyscy po 8,5%),
• ponieważ wartość faktury każdego kontrahenta jest inna więc otrzymuje on wyliczony algorytmem procent wartości wystawionej mu faktury (np. 8,5% ze 120 000 zł  lub 8,5% z 235 000 zł albo inna ulga –  65% ze 120 000 zł lub 65% z 235 000 zł, itd.),
• ulga nie może być wyższa niż wartość wystawionej faktury.

Poniżej opisujemy 3 różne warianty udzielania ulg przez jedną FIRMĘ USŁUGOWĄ zatrudniającą 100 osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności z czego 30% wszystkich zatrudnionych to osoby zaliczone do znacznego stopnia oraz osoby niewidome, psychicznie chore lub upośledzone umysłowo a także osoby z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczone do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Wynagrodzenie 1 osoby wynosi 2 000,00 zł brutto miesięcznie.
Firma może udzielić ulg maksymalnie do 162 181,89 zł.
FIRMA USŁUGOWA zatrudnienie i płace

liczba osób niepełnosprawnych ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności	100
w tym osób z tzw. grup specjalnych	30
wynagrodzenie 1 osoby brutto miesięcznie	2 000
pełny fundusz płac brutto osób niepełnosprawnych ze znacznym stopniem niepełnosprawności w zł	200 000
max. wartość ulgi jakiej może udzielić FIRMA USŁUGOWA (wskaźnik wynagrodzeń ok. 81% funduszu płac) w zł	162 181,89

Wariant 1
FIRMA USŁUGOWA ma 1 kontrahenta

	Kontrahent 1
max. wysokość ulgi jakiej może udzielić FIRMA USŁUGOWA (wskaźnik wynagrodzeń) w zł	162 181,69
wartość faktury netto wystawionej kontrahentowi w zł	180 000
zsumowana wartość wszystkich faktur ze sprzedaży własnych usług (przychód ogółem) w zł	180 000
procent  wartości faktury sprzedaży, max % ulgi	90,10
udzielona wartość ulgi w zł	162 181,89

FIRMA USŁUGOWA wystawiła swojemu jedynemu kontrahentowi dokument upoważniający do 162 181 zł ulgi co stanowi 90,10% wartości faktury sprzedaży.

Wariant 2
FIRMA USŁUGOWA ma 2 kontrahentów

	Kontrahent 1	Kontrahent 2
max. wysokość ulgi, jakiej może udzielić FIRMA USŁUGOWA (wskaźnik wynagrodzeń) w zł	162 181,89
wartość faktury netto wystawionej kontrahentowi w zł	180 000	450 000
zsumowana wartość wszystkich faktur ze sprzedaży własnych usług (przychód ogółem) w zł	630 000
procent  wartości faktury sprzedaży, max % ulgi	25,74	25,74
udzielona wartość ulgi w zł	46 337,68	115 844,21

FIRMA USŁUGOWA wystawiła pierwszemu kontrahentowi dokument upoważniający do
46 337,68 zł ulgi a drugiemu kontrahentowi do 115 844,21 zł ulgi, co w obu przypadkach stanowi 25,74% wartości faktury sprzedaży.

Wariant 3
FIRMA USŁUGOWA ma 3 kontrahentów

	Kontrahent 1	Kontrahent 2	Kontrahent 3
max. wysokość ulgi jakiej może udzielić FIRMA USŁUGOWA (wskaźnik wynagrodzeń) w zł	162 181,89
wartość faktury netto wystawionej kontrahentowi w zł	180 000	450 000	1 120 000
zsumowana wartość wszystkich faktur ze sprzedaży własnych usług (przychód ogółem) w zł	1 750 000
procent  wartości faktury sprzedaży, max % ulgi	9,27	9,27	9,27
udzielona wartość ulgi w zł	16 681,57	47 703,91	103 796,41

FIRMA USŁUGOWA wystawiła pierwszemu kontrahentowi dokument upoważniający do 16 681,57 zł ulgi, drugiemu kontrahentowi do 47 703,91 zł ulgi a trzeciemu do 103 796,41 zł ulgi co we wszystkich trzech przypadkach stanowi 9,27% wartości faktury sprzedaży.

Przyglądając się po kolei trzem wariantom dokładnie widać jak obniża się wartość ulg w zależności od ilości kontrahentów i wartości wykonywanych dla nich usług (przychodu ogółem).

To co wiąże ulgi z rynkiem pracy najciężej poszkodowanych osób niepełnosprawnych to to, że wartość ulg nigdy nie może być wyższa niż wskaźnik wynagrodzeń osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności cały czas pamiętając, że 30% ogółu to osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności oraz osoby niewidome, psychicznie chore, upośledzone umysłowo oraz osoby  z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją – zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.

Jeżeli firma chce udzielać ulg o wyższej wartości to musi zatrudnić więcej w/w osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności lub lepiej im płacić.

dr Marek Łukomski
Prezes Zarządu
Platforma Integracji Osób Niepełnosprawnych – Porozumienia Przedsiębiorczości Społecznej