Najciężej poszkodowane osoby niepełnosprawne należą obecnie do najbardziej wykluczonych grup społecznych. Są marginalizowane zarówno w życiu społecznym, jak i zawodowym. Jak poprawić ich sytuację? W jaki sposób zapewnić im warunki do godnego życia i możliwość samodzielnego funkcjonowania? Czy istnieje sposób na przywrócenie im zdolności do pełnego uczestnictwa w społeczeństwie? Odpowiedzią na te pytanie wydaje się być rehabilitacja kompleksowa. Czym zatem jest rehabilitacja kompleksowa i na czym polega jej fenomen?
Sukces polskiej szkoły rehabilitacji
Rehabilitację kompleksową można zdefiniować jako proces zmierzający do przywrócenia jak największej sprawności i możliwości samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie osobie, która w wyniku przebytej choroby lub urazu je utraciła. Do prawidłowego przebiegu procesu rehabilitacji kompleksowej potrzebne są skoordynowane działania specjalistów rehabilitacji – nie tylko lekarzy, ale również psychologów, fizjoterapeutów czy doradców zawodowych.
Podstawy rehabilitacji kompleksowej stworzył już w latach 50. ubiegłego wieku Wiktor Dega, lekarz ortopeda. Wypracowany przez niego model rehabilitacji polegał na uzupełnianiu rehabilitacji medycznej rehabilitacją społeczną i zawodową. Model ten został uznany przez Światową Organizację Zdrowia za godny naśladowania i promowania w świecie.
Istotny wkład w rozwój kompleksowej rehabilitacji wnieśli również dwaj inni lekarze – Marian Weiss i Aleksander Hulek. Pierwszy z nich postulował, by w procesie rehabilitacji brał udział cały zespół, składający się z lekarzy, psychologów, fizjoterapeutów i doradców (w zależności od rodzaju uszkodzenia). Drugi natomiast przyczynił się do stworzenia naukowych podstaw rehabilitacji kompleksowej i przyjęcia jej modelu przez WHO w latach 70. ubiegłego wieku.
Polska szkoła rehabilitacji do cech charakterystycznych procesu rehabilitacji zaliczyła cztery podstawowe założenia:
- powszechność – zakładającą, że każdy ma prawo do rehabilitacji, niezależnie od rozpoznania, wieku i rokowania;
- wczesność – oznaczającą rozpoczęcie rehabilitacji na jak najwcześniejszym etapie, już od pierwszego dnia pobytu w szpitalu;
- kompleksowość – wyrażającą się we wszechstronnych skoordynowanych działaniach prowadzonych przez zespół specjalistów, kierowanych na wszystkie płaszczyzny życia człowieka i będących odpowiedzią na jego indywidualne potrzeby;
- ciągłość – polegającą na systematycznym realizowaniu zabiegów rehabilitacyjnych i kontynuowaniu ich tak długo, jak dana osoba tego potrzebuje.
Co składa się na rehabilitację kompleksową?
Na rehabilitację kompleksową składają się cztery różne rodzaje rehabilitacji: medyczna, psychologiczna, społeczna i zawodowa.
Rehabilitacja medyczna ma na celu przywrócenie pacjentowi pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności psychofizycznej. Wyznacznikiem jej sukcesu jest nie tylko przywrócenie zdrowia fizycznego, ale także przywrócenie zdolności człowieka do życia w otwartym społeczeństwie.
Rehabilitacja społeczna polega na przygotowaniu osoby niepełnosprawnej do efektywnego uczestnictwa w życiu społecznym i przywróceniu mu możliwie pełnej samodzielności we wszystkich wymiarach: kulturowym, społecznym i zawodowym. Celem rehabilitacji społecznej jest także edukacja osób zdrowych w zakresie problematyki niepełnosprawności.
Rehabilitacja zawodowa stanowi integralną część rehabilitacji kompleksowej. Polega ona na przygotowaniu osoby niepełnosprawnej do pracy zgodnie z jej możliwościami oraz kwalifikacjami, a jeśli nie jest to możliwe – przygotowaniu do wykonywania nowego zawodu. Rehabilitacja zawodowa stawia sobie za cel umożliwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania zatrudnienia. Odbywa się ona m.in. dzięki możliwości korzystania z poradnictwa zawodowego, szkoleń i pośrednictwa pracy.
Rehabilitacja psychologiczna z kolei ma na celu przywrócenie osobie niepełnosprawnej równowagi psychicznej i odzyskanie poczucia własnej wartości. U pacjentów po przebytej chorobie lub urazie często pojawia się bowiem uczucie małowartościowości i wykluczenia, które sprawia, że takie osoby uciekają od życia i zamykają się w sobie. Terapia psychologiczna w przypadku wady fizycznej jest więc niezbędnym elementem rehabilitacji, umożliwiającym osobie niepełnosprawnej powrót do odgrywania ról społecznych i podejmowania aktywności w życiu codziennym, przy jednoczesnej akceptacji swojego stanu fizycznego.
Rehabilitacja kompleksowa inwestycją w człowieka
Wypracowany przez polską szkołę rehabilitacji model rehabilitacji kompleksowej zakorzenił się w wielu krajach Europy i z powodzeniem funkcjonuje w nich do dziś. W Polsce natomiast jest on w niewielkim stopniu rozwinięty i praktykowany. W latach 70. powstawały co prawda ośrodki opierające się na rehabilitacji kompleksowej, jednak – głównie z powodu braku funduszy – właściwie zaprzestały one jej stosowania.
Obecnie w polskim systemie rehabilitacji społecznej i zawodowej dominującym elementem, pochłaniającym olbrzymią większość kosztów, jest finansowe wspieranie zatrudnienia osób posiadających orzeczenie o niepełnosprawności. W systemie tym brakuje niestety miejsca na podnoszenie pozycji zawodowej i społecznej osoby niepełnosprawnej. Przykładowo zatrudniony w ochronie niepełnosprawny pracownik z wykształceniem średnim może spędzić 20 lat w swoim miejscu pracy, a system rehabilitacji nie podejmie w tym czasie żadnej próby podniesienia poziomu jego funkcjonowania zdrowotnego czy rozwoju kwalifikacji, finansując wyłącznie jego zatrudnienie.
Rehabilitacja kompleksowa jest bez wątpienia procesem przewyższającym koszty aktualnego systemu, jednak – o czym się często zapomina – bardziej opłacalnym z punktu widzenia potencjału zawodowego i społecznego, jaki stanowią osoby z niepełnosprawnością, przynoszącym korzyści zarówno dla osoby niepełnosprawnej, jak i całego społeczeństwa. Jest ona inwestycją w człowieka, która zwraca się kilku, a nawet kilkunastokrotnie.
Iza Rutkowska
Bibliografia:
- Rehabilitacja zawodowa – stan aktualny i proponowane zmiany, red. Gertruda Uścińska, Anna Wilmowska-Pietruszyńska, Warszawa 2014.
- Alina Żurek, Wybrane zagadnienia rehabilitacji osób niepełnosprawnych [w:] Zdrowie i choroba: wybrane problemy socjologii medycyny, red. Jarosława Barański, Włodzimierz Piątkowski, Wrocław 2002.
Zobacz także:
Cel: rehabilitacja kompleksowa. Wywiad z prof. Jolantą Kujawą, cz. 1 i cz. 2
