Rehabilitacja zawodowa w Hiszpanii, czyli jak przejść z rynku chronionego na otwarty

W Hiszpanii duży nacisk kładziony jest na przechodzenie pracowników z niepełnosprawnością z rynku chronionego na otwarty. W związku z tym istnieje wiele instrumentów mających zachęcić pracodawców otwartego rynku pracy do zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Są to m.in. dotacje i zwolnienia podatkowe.
Najważniejszym aktem prawnym gwarantującym przestrzeganie szczególnych praw osób z niepełnosprawnością jest uchwalona w 2003 r. ustawa w sprawie równych szans, niedyskryminacji i powszechnego dostępu osób z niepełnosprawnością. Przepisy te w 2007 r. zostały wzmocnione ustawą o sankcjach prawnych.

System kwotowy

W Hiszpanii od 2003 r. obowiązuje kwotowy system zatrudniania osób z niepełnosprawnością. Właściciele prywatnych firm, w których pracuje ponad 50 osób, zobowiązani są do zatrudniania 2% pracowników z niepełnosprawnością. Dla instytucji publicznych wskaźnik ten jest wyższy i wynosi 5%.
Pracodawcy, którzy nie osiągają wyznaczonego wskaźnika, mogą skorzystać z innych opcji, takich jak zatrudnienie podwykonawców samozatrudnionych osób z niepełnosprawnością lub pracowników sektora chronionego. Z osiągania wskaźnika zwolnieni są pracodawcy, którzy dotują organizacje i instytucje zatrudniające osoby z niepełnosprawnością lub prowadzące szkolenia zawodowe dla tej grupy społecznej.
W praktyce jedynie 25% przedsiębiorstw prywatnych i instytucji publicznych osiąga wymagany wskaźnik zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, mimo obowiązujących kar pieniężnych.

Procentowe orzekanie o niepełnosprawności

Stopień niepełnosprawności w Hiszpanii ocenia się w procentach. W kontekście zatrudnienia niepełnosprawność stwierdzana jest wtedy, kiedy u danej osoby występuje obniżenie zdolności do pracy co najmniej o 33%. Jeśli zdolność ta jest niższa o minimum 65%, orzeka się całkowitą niezdolność do pracy.
Zespoły ds. oceny zdolności do pracy funkcjonują w większych miastach w ramach lokalnych ośrodków usług społecznych. Składają się z lekarza, psychologa i pracownika socjalnego.

Rynek chroniony – forma przejściowa

Chroniony rynek pracy w Hiszpanii ukształtował się na mocy dwóch dekretów królewskich – z 1999 r. i 2007 r. W sektorze tym pracuje ponad 20% wszystkich osób z niepełnosprawnością czynnych zawodowo. Z założenia zatrudnienie chronione jest formą przejściową, mającą przygotować pracowników do funkcjonowania na otwartym rynku pracy. W tym celu funkcjonuje także zatrudnienie wspomagane realizowane przy pomocy osobistego asystenta zawodowego.
W Hiszpanii występuje kilka typów przedsiębiorstw oferujących chronione miejsca pracy. Pierwszym z nich są specjalne centra zatrudnienia prowadzone przez podmioty publiczne, prywatne i te z sektora non profit. Nadzór nad ich działalnością sprawuje Ministerstwo Pracy i Imigracji oraz władze regionalne.
Zakłady pracy chronionej zapewniają nie tylko pracę, ale także opiekę medyczną, rehabilitację, terapię, zajęcia kulturalne i sportowe. Osoby z niepełnosprawnością stanowią ponad 70% całego personelu. By zakwalifikować się do pracy w centrach, muszą spełnić dwa warunki: posiadać stałą lub czasową niezdolność do pracy na rynku otwartym oraz przynajmniej 33-procentowy stopień niepełnosprawności.

Osiągnąć komercyjny sukces

Pracodawcy prowadzący specjalne centra zatrudnienia mogą liczyć na dotacje z rządu. Jeśli zatrudniają pracowników na czas nieokreślony, otrzymują wsparcie w wysokości do 3900 euro za jedną podpisaną umowę na stałe oraz obniżenie składek na ubezpieczenie społeczne (redukcja w wysokości do 100% składki pracodawcy). Ponadto refundowane są koszty przystosowania stanowiska pracy (do 10 tys. euro), koszty kształcenia zawodowego pracownika oraz niektóre podatki (w zależności od regionu).
Dowodem na rynkowy sukces przedsiębiorstw rynku chronionego może być firma Grupo Fundosa powołana przez Fundación ONCE – fundację zajmującą się osobami niewidomymi. W 1999 r. Ford Motor Company zaproponował tej firmie powołanie wspólnego zakładu z równymi udziałami po 50%. Fabryka istnieje od 2000 r., pracuje w niej 70% pracowników z niepełnosprawnością.

Praca i szkolenia w przedsiębiorstwach społecznych

Chronione miejsca pracy oferowane są również przez przedsiębiorstwa społeczne. Celem ich funkcjonowania jest integracja społeczna, a oferta tych podmiotów skierowana jest do wszystkich osób mających trudności z funkcjonowaniem na otwartym rynku pracy. Przedsiębiorstwa zapewniają swoim pracownikom nie tylko zatrudnienie, ale także szkolenia zawodowe. Podmioty te korzystają z obniżenia składki ubezpieczeniowej w wysokości do 100% kosztów pracodawcy, podobnie jak w specjalnych centrach zatrudnienia. Ponadto mogą podpisywać umowy z publicznym biurem zatrudnienia i tworzyć plany współpracy z władzami i instytucjami publicznymi w celu integracji osób zagrożonych wykluczeniem.

Dotacje dla pracodawców

W Hiszpanii istnieją różnorodne instrumenty wzmacniające zatrudnienie osób z niepełnosprawnością na otwartym rynku pracy. Wszyscy przedsiębiorcy, którzy zatrudniają takie osoby na podstawie umowy na czas nieokreślony, mogą skorzystać z dotacji w wysokości 900 euro na dostosowanie pomieszczeń, dofinansowania do pensji pracownika (do 3907 euro na osobę), ulgi w podatku od towarów i usług (maksymalna kwota odliczenia wynosi 6000 euro) oraz obniżenie składki na ubezpieczenie społeczne.
Jeśli pracodawca zatrudnia osobę z niepełnosprawnością na podstawie umowy o pracę tymczasową, może skorzystać z obniżenia podatków i składek na ubezpieczenie społeczne. W firmach, gdzie podpisywane są umowy o pracę na czas określony wynoszący co najmniej rok, pracodawca może otrzymać zwrot kosztów przystosowania stanowiska pracy.
Częściowy zwrot składki na ubezpieczenie społeczne oraz całkowity zwrot kosztów szkolenia pracowników i adaptacji pomieszczeń przysługuje pracodawcom, którzy zatrudniają osoby z niepełnosprawnością na stażu przez okres co najmniej roku.
Duże firmy inicjują także własne działania mające wspierać zatrudnienie osób z niepełnosprawnościami, przeznaczając na ten cel część zysków lub dochodów pracowników.

Z rynku chronionego na otwarty

Ciekawym programem jest „Enclavework”, którego celem jest ułatwienie przechodzenia z rynku chronionego na otwarty. W ramach tego programu pracodawcy otwartego rynku zatrudniają pracowników sektora chronionego jako podwykonawców i w ten sposób osiągają ustawowy wskaźnik zatrudnienia. Dodatkową motywacją do stosowania takiego rozwiązania przez firmy jest dotacja na pracownika (7814 euro rocznie) oraz dofinansowanie kosztów przystosowania obiektów.

Samozatrudnienie osób z niepełnosprawnością

Każda osoba z niepełnosprawnością, która chce założyć działalność gospodarczą, może skorzystać ze szkoleń i doradztwa. Ponadto oferowane są dotacje (m.in. na cele inwestycyjne) oraz zwolnienia od podatków lokalnych. Firmy prowadzone przez osoby z niepełnosprawnością mają pierwszeństwo w zakresie otrzymywania kontraktów publicznych w urzędach, które nie osiągają wymaganego wskaźnika zatrudnienia.

Marta Grzymkowska

Źródła:
Garbat Marcin, Zatrudnianie i rehabilitacja zawodowa osób z niepełnosprawnością w Europie, Zielona Góra 2012.
Najmiec Andrzej, Sytuacja osób niepełnosprawnych na rynku pracy w państwach Unii Europejskiej, Warszawa 2007.