Czy program „Absolwent” polepszy sytuację niepełnosprawnych na rynku pracy?

Każdego roku około 1 mln osób niepełnosprawnych korzysta ze wsparcia PFRON-u. Celem różnego rodzaju projektów jest aktywizacja zawodowa czy likwidacja barier utrudniających codzienne funkcjonowanie. Do najbardziej „powszechnych i lubianych” należą dotacje do turnusów rehabilitacyjnych, zakup sprzętu rehabilitacyjnego, a także zakup artykułów i wyrobów medycznych.

8 grudnia 2016 r. Rada Nadzorcza Funduszu podjęła uchwały zatwierdzające trzy nowe programy, których celem jest podniesienie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Jeden z nich – program „Absolwent” – dotyczy dofinansowania do uzyskania wykształcenia na poziomie wyższym.

W ramach programu z Funduszu można uzyskać środki na opłaty za naukę (czesne), dodatek na pokrycie kosztów kształcenia oraz dopłaty za przeprowadzenie przewodu doktorskiego. Dofinansowanie jest kierowane do osób, które podjęły naukę w szkole policealnej, w szkole wyższej (niezależnie od poziomu), studiach podyplomowych lub doktoranckich.

Cele „Absolwenta”

Do celów szczegółowych programu „Absolwent” zaliczają się (w każdym roku jego realizacji):

• zaplanowanie i wdrożenie indywidualnej ścieżki kariery zawodowej dla 1000 osób niepełnosprawnych, będących beneficjentami ostatecznymi programu;
• wzrost kwalifikacji zawodowych 800 osób niepełnosprawnych, będących beneficjentami ostatecznymi programu;
• zatrudnienie lub samozatrudnienie 400 osób niepełnosprawnych, będących beneficjentami ostatecznymi programu.

Cele programu będą realizowane poprzez kompleksowe i indywidualnie wsparcie beneficjentów ostatecznych programu w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych.

Przewidziane w ramach programu formy wsparcia pozwolą również na uzyskanie doświadczenia zawodowego prowadzącego do zatrudnienia z wykorzystaniem istniejących instrumentów i narzędzi wsparcia realizowanych i finansowanych przez WUP, PUP i PCPR, wzbogaconych o nowe innowacyjne działania.

Adresaci, wnioskodawcy i beneficjenci ostateczni

Adresatami programu są szkoły wyższe, organizacje pozarządowe bądź partnerstwa szkół wyższych z organizacjami pozarządowymi, które podejmą współpracę z pracodawcami oraz WUP i/lub PUP oraz PCPR, i korzystają lub będą korzystać z istniejących w tych instytucjach instrumentów i narzędzi wsparcia służących aktywizacji zawodowej studentów i/lub absolwentów.

Szkoły wyższe mogą realizować program samodzielnie, za pośrednictwem własnych biur karier lub biur ds. osób niepełnosprawnych albo korzystając z usług agencji zatrudnienia.

Wnioskodawcami w ramach programu (tj. podmiotami uprawnionymi do ubiegania się o przyznanie pomocy finansowej) są szkoły wyższe, organizacje pozarządowe bądź partnerstwa szkół wyższych z organizacjami pozarządowymi, które spełniają warunki uczestnictwa w programie oraz warunki określone w ogłoszeniu o konkursie.

Beneficjentami ostatecznymi programu są natomiast:

• osoby niepełnosprawne posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne), będące absolwentami szkoły wyższej lub realizujące ostatni rok nauki w szkole wyższej;
• osoby niepełnosprawne posiadające orzeczenie o lekkim stopniu niepełnosprawności (lub orzeczenie równoważne), będące absolwentami szkoły wyższej lub realizujące ostatni rok nauki w szkole wyższej na rzecz których prowadzone są działania w ramach programu.

Wiele pytań, wniosków i wątpliwości

Po szczegółowej analizie programu nasuwa się wiele pytań, wniosków i wątpliwości. Niewątpliwie dobrze jest, że zaczynamy szerzej i bardziej kompleksowo myśleć o wykształceniu osób niepełnosprawnych. Grupa ta jest jedną z najgorzej wykształconych środowisk społecznych w Polsce. Naukę często kończą na etapie obowiązku szkolnego, czyli obecnego jeszcze gimnazjum. Przyczyn tego stanu jest wiele: brak funduszy na dalszą edukację, niedostosowany rynek pracy w stosunku do wyuczonego zawodu, brak możliwości zatrudnienia. Czy nowy system oświaty to zmieni? Mam wiele wątpliwości.

Istotną rolę w tym systemie powinni odgrywać pracodawcy, którzy poprzez tworzenie nowych miejsc pracy stworzyliby wielką szansę dla ludzi niepełnosprawnych, którzy zobaczyliby sens kształcenia się i zdobywania coraz wyższych kwalifikacji. Pamiętajmy, że zbliżamy się do okresu tzw. niżu demograficznego. Zacznie brakować rąk do pracy, budżet państwa będzie coraz bardziej obciążony. To jest szansa na poszukanie tych rezerw w środowisku ludzi niepełnosprawnych, a pamiętajmy, że w Polsce wg badań zatrudnienie znajduje jedynie co czwarta osoba niepełnosprawna.

Pracodawcy pomimo dotacji ze strony Funduszu (wydaje się, że są zbyt niskie), nie są chętni i zachęcani do podejmowania działań na rzecz takich osób. Wolą więc płacić kary za to, że nie tworzą nowych miejsc niż zatrudniać osoby niepełnosprawne, bo to wiąże się z dodatkowymi obowiązkami i kosztami: przystosowanie takiego miejsca pracy, wyposażenie w odpowiednie sprzęty, krótszy czas pracy.

Trudno ocenić, czy program przyniesie zamierzone skutki. Na razie został poddany społecznej konsultacji, a po zatwierdzeniu przez zarząd PFRON będzie realizowany do 31 grudnia 2020 roku. Czy zapowiadane przez nowego prezesa Roberta Kwiatkowskiego zmiany przysporzą korzyści wszystkim zainteresowanym, czy też absolwent po ukończeniu studiów znowu trafi „do swoich własnych czterech ścian”? Czas pokaże.

Wiesław Rogalski