Rozpoczynamy cykl artykułów poświęconych realizacji przez Polskę zobowiązań wynikających z ratyfikacji Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. W pierwszej części cyklu prezentujemy spojrzenie Rzecznika Praw Obywatelskich na te artykuły Konwencji, które traktują m.in. o rehabilitacji i zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
13 grudnia 2006 roku Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęło Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych, którą kilka lat później – 6 września 2012 roku – prezydent Bronisław Komorowski ratyfikował. Celem Konwencji – jak czytamy w dokumencie – jest popieranie, ochrona i zapewnienie pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności przez wszystkie osoby niepełnosprawne, a także popieranie poszanowania ich przyrodzonej godności. Kofi Annan, ówczesny sekretarz generalny ONZ, podpisując Konwencję zaznaczył, że przyjęcie jej oznacza „początek nowej ery”.
Nieprawidłowości
Za koordynację wykonywania Konwencji w Polsce odpowiada Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jego zadaniem jest sporządzanie sprawozdań z wykonywania Konwencji, które następnie są rozpatrywane przez Komitet ds. Praw Osób Niepełnosprawnych. Instytucją właściwą do pełnienia zadań w zakresie promowania, ochrony i monitorowania wdrażania Konwencji jest natomiast Rzecznik Praw Obywatelskich, który to w wydanej niedawno publikacji „Realizacja przez Polskę zobowiązań wynikających z konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich 2012-2014” zwrócił uwagę na szereg nieprawidłowości w realizacji założeń Konwencji. „Ratyfikacja przez Polskę Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych potwierdziła prawo osób z niepełnosprawnościami do pełnego i równego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności oraz poszanowania ich przyrodzonej godności. Wyniki badań i analiz prowadzonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich wskazują jednak, że dla urzeczywistnienia tych praw niezbędne jest odejście od koncentrowania się na medycznych aspektach niepełnosprawności na rzecz integracji i aktywizacji społecznej. W tym celu konieczne są zarówno istotne zmiany o charakterze legislacyjnym, jak i zmiany w praktyce stosowania przepisów prawa” – czytamy w sprawozdaniu.
W ocenie RPO aż 17 z 50 artykułów Konwencji nie jest w pełni realizowanych. Należą do nich m.in.:
- Artykuł 21 – Wolność wypowiadania się i wyrażania opinii oraz dostęp do informacji
Z przeprowadzonej przez RPO kontroli realizacji przepisów ustawy o języku migowym, która to zobowiązuje organy administracji publicznej do udostępnienia usługi tłumacza języka migowego lub systemu komunikacji osób głuchoniewidomych, wynika, że w przypadku osób głuchych ponad 1/4 urzędów nie wywiązuje się z obowiązków nałożonych na nie w drodze ustawy, a w przypadku osób głuchoniewidomych liczba ta wynosi ponad 3/4. Przepisy prawa nie pozwalają przy tym na korzystanie przez osoby z niepełnosprawnościami w sprawach urzędowych z alfabetu Braille’a, komunikacji wspomagającej i alternatywnej.
- Artykuł 26 – Rehabilitacja
Zdaniem RPO popyt na wszystkie formy rehabilitacji zawodowej i społecznej nie jest w pełni zaspokajany. PFRON – główne źródło finansowania rehabilitacji zawodowej i społecznej – oferuje dofinansowanie do: a) sprzętu rehabilitacyjnego, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych; b) turnusów rehabilitacyjnych; c) likwidacji barier architektonicznych, w komunikowaniu się i transportowych. Stopień zaspokojenia potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie każdego z tych zadań jest jednak zatrważająco niski.
Rzecznik zauważa ponadto, że poza rehabilitacją leczniczą brak jest koszyka gwarantowanych bezpłatnie usług rehabilitacyjnych, co oznacza, że dostęp osób niepełnosprawnych do tych usług zależy od istnienia w ich środowisku lokalnym pozarządowego podmiotu i pozyskania przez niego środków na finansowanie krótkotrwałych projektów. RPO zwraca także uwagę na trudną sytuację osób z niepełnosprawnością psychiczną w zakresie dostępu do rehabilitacji. Zauważa, że w Polsce wciąż nie udało się wdrożyć modelu psychiatrii środowiskowej, która mogłaby ograniczyć częstość i długość silnie stygmatyzującej hospitalizacji.
- Artykuł 27 – Praca i zatrudnienie
Niepokój RPO wzbudza także art. 27 Konwencji. Rzecznik zaważa, że mimo istnienia systemu finansowego wsparcia w zatrudnieniu, wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce należy do najniższych w Europie. Jego zdaniem istotnym problemem jest brak koherencji pomiędzy systemem zabezpieczenia społecznego osób niepełnosprawnych a systemem wsparcia zatrudnienia. Mimo że Polska podejmowała w ostatnim okresie działania afirmatywne poprzez kampanie promujące zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy oraz dokonała zmiany w dostępie do stanowisk w administracji rządowej i samorządowej, to odsetek osób z niepełnosprawnościami zatrudnionych w administracji publicznej rośnie bardzo powoli.
Przed Polską wciąż długa droga
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych z pewnością wyznaczyła kierunek, w którym Polska powinna podążać. Postawiła też przed nami nowe wyzwania i cele. Jednak – jak pokazuje sprawozdanie RPO – jesteśmy nadal daleko od ich realizacji, a przed nami wciąż jeszcze wiele pracy, jeśli chcemy by prawa osób z niepełnosprawnościami były w pełni respektowane. Na nadejście obiecanej „nowej ery” przyjdzie zapewne jeszcze zaczekać.
Iza Rutkowska
***
Źródło: „Realizacja przez Polskę zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Sprawozdanie Rzecznika Praw Obywatelskich 2012-2014”, Warszawa 2015.
