Ogłoszona jakiś czas temu przez Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych nowa wykładnia instytucji dofinansowania wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych (SOD) jako zachęty do zatrudniania osób niepełnosprawnych wzbudza nie tylko emocje, ale także wywołuje potrzebę pilnych i znaczących zmian systemu motywowania pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Potrzeba ta wynika także z faktu, że nowa interpretacja w zupełnie innym świetle stawia towarzyszący SOD-owi system warunków, które musi spełnić pracodawca, aby SOD otrzymać i zatrzymać. Jeżeli bowiem mówimy o zachęcie do zatrudniania, to w tym kontekście zupełnie niezrozumiały i kontrskuteczny staje się tworzony przez wiele lat i funkcjonujący obecnie system drakońskich kar, jakie dotykają pracodawców naruszających (często nie z własnej winy) zasady warunkujące otrzymanie dofinansowania.
Drastyczne warunki otrzymania SOD
Przypomnijmy zatem pod jakimi warunkami pracodawca może skorzystać z zachęty (SOD) do zatrudniania osoby niepełnosprawnej.
Po pierwsze – musi zatrudnić osobę niepełnosprawną przed uzyskaniem prawa do otrzymania zachęty.
Po drugie – musi wypłacić wynagrodzenie osobie niepełnosprawnej przed wysłaniem wniosku o otrzymanie „SOD-zachęty” do PFRON.
Po trzecie – by nie być zmuszonym do zwrotu do PFRON kwoty „SOD-zachęty” musi w terminie wskazanym w ustawie zapłacić ZUS-u i PIT-y od niepełnosprawnych pracowników. Dopuszczalny margines opóźnienia wynosi 14 dni.
Po czwarte – by nie być zmuszonym do zwrotu do PFRON „SOD-zachęty” kwoty zapłaconych wynagrodzeń, ZUS-ów i PIT-ów” nie mogą być mniejsze od kwot wyliczonych (należnych). Najdrobniejsze odstępstwo grozi sankcją w postaci decyzji o zwrocie „SOD-zachęty” do PFRON.
Po piąte – by mieć prawo do złożenia wniosku o „SOD-zachętę” zobowiązania firmy wobec PFRON nie mogą być wyższe niż 100 złotych. System nie przewiduje sytuacji kompensaty należnych wobec PFRON zobowiązań z należną pracodawcy kwotą „SOD-zachęty”.
Cały wymieniony powyżej system warunków, od których zależne jest otrzymanie „SOD-zachęty”, tworzy drastyczne zasady otrzymania dofinansowania, które – jak twierdzi Ministerstwo – jest tylko i wyłącznie formą zachęty pracodawcy do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Gdyby tak było faktycznie, to głównym i zasadniczym warunkiem otrzymania „SOD-zachęty” winno być zatrudnienie osoby niepełnosprawnej. Funkcjonująca od wielu już lat praktyka jasno wskazuje, że nie jest to stwierdzenie w dużej części prawdziwe.
Jak wykazuje system wymienionych powyżej warunków uzyskania i zatrzymania przez pracodawcę „SOD-zachęty” pełni ona jeszcze kilka istotnych celów, a mianowicie: dodatkowego dyscyplinowania pracodawcy osoby niepełnosprawnej do terminowego regulowania należności budżetowych, zobowiązań pracowniczych, zobowiązań wobec PFRON oraz dyscyplinowania go w obszarze, który jest w praktyce nieosiągalny, czyli bezbłędnego prowadzenia wszelkiej dokumentacji kadrowo-płacowo-budżetowej.
Żądanie od pracodawcy bezbłędnego prowadzenia dokumentacji jest utopią
Najwyraźniej zwolennicy drakońskich warunków przyznawania „SOD-zachęty” nie zdają sobie sprawy, że żądanie od pracodawcy bezbłędnego prowadzenia dokumentacji jest utopią. Równie skutecznie można by postawić przez parlamentarzystami żądanie uchwalania doskonałych ustaw, bez błędów, pomyłek czy uchwalania ustaw zawierających jedynie słuszne rozwiązania ważnych problemów społecznych. Chyba, że utajnionym celem tego wymogu jest utrzymanie w praktyce mechanizmu, który umożliwia PFRON odzyskiwanie wypłaconej już wcześniej „SOD-zachęty” od pracodawców niemających szans na uniknięcie popełnienia błędów w prowadzeniu dokumentacji kadrowo-płacowo-podatkowej.
Nie jest trudno zauważyć, że obwarowanie zachęty pracodawcy do zatrudniania osób niepełnosprawnych tak nieżyciowym systemem warunków powoduje, że może ona w jednej chwili zamienić się w pułapkę mającą dla pracodawcy i pracowników z orzeczeniem o niepełnosprawności ogromne konsekwencje finansowe, gospodarcze i zatrudnieniowe. WatchDogPfron niejednokrotnie zwracał już na to uwagę.
Zachęta w teorii zarządzania jest instrumentem motywacji do zachowania się w oczekiwany przez nas sposób. Warunkiem skuteczności każdej zachęty (systemu motywacyjnego) jest zachowanie właściwej proporcji między oferowanymi korzyściami a kosztami, jakie musi ponieść podmiot motywowany. Jeżeli np. premia za pracę w warunkach szkodliwych będzie wiązała się z koniecznością narażania własnego zdrowia na istotne ryzyko, niekorzystny stosunek korzyści do kosztów spowoduje brak zainteresowania gotowością do oczekiwanego zachowania.
Potrzebna radykalna zmiana warunków przyznawania SOD
Aktualnym problemem, nad którym pracuje PFRON, jest niski stopień aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Jednym z powodów takiej sytuacji jest brak zainteresowania pracodawców zatrudnianiem tej grupy pracowników. Może warto zastanowić się, czy aby jednym z powodów tej sytuacji nie jest wadliwie skonstruowany system zachęt, które w ostatecznym rozrachunku okazują się dla pracodawcy pułapką o groźnych dla bytu jego przedsiębiorstwa konsekwencjach.
Jeżeli SOD ma w intencji Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej stanowić istotny element zachęty pracodawców do zatrudniania osób z orzeczeniem o niepełnosprawności pilnym zadaniem staje się radykalna zmiana historycznie ukształtowanych warunków, które nie tylko zniechęcają uczciwych pracodawców, którzy postrzegają je jako realną pułapkę mogącą zagrozić ich firmie. Warto przy rozważaniu takich zmian wziąć pod uwagę okoliczność, że zagrożenie to w największym stopniu dotyczy tej grupy pracodawców, która zdecydowała się zatrudnić większą grupę najciężej poszkodowanych osób niepełnosprawnych.
Jan Kwiatek
Zobacz:
