Mimo że osoby niepełnosprawne z obszarów wiejskich uzyskują wsparcie finansowe na podobnym poziomie, jak ogół niepełnosprawnych w Polsce, gminy na terenach wiejskich nie wywiązują się w sposób wystarczający z zadań zleconych, na rzecz aktywizacji osób z niepełnosprawnością. Słaba działalność podstawowych samorządów nie stanowi wsparcia osób z niepełnosprawnością, lecz może być czynnikiem ich dalszego wykluczenia.
Celem głównym projektu „Determinanty aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych zamieszkałych na obszarach wiejskich” była identyfikacja oraz charakterystyka czynników mających wpływ na podejmowanie aktywności zawodowej przez osoby niepełnosprawne. Raport z badań zakończonych w październiku 2012 r. został zamieszczony w nr IV/2014 kwartalnika Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy rozwiązania: Marek Butrym, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Jarosław Żbikowski, Marian Stelmach PSW im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej: Ekskluzja czy wsparcie osób niepełnosprawnych w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich?
Badania przeprowadzono wśród 5 tys. osób niepełnosprawnych mieszkających na terenach wiejskich Uczestnikami były dorosłe osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadały odpowiednie, aktualne orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony, w wieku aktywności zawodowej (16–60 lat dla kobiet, 16–65 lat dla mężczyzn)
GOPS najbardziej znaną instytucją
Badano m.in. wiedzę na temat funkcjonowania w gminach wiejskich wybranych instytucji, organizacji i placówek. Najbardziej znaną placówką działającą na terenie gminy, okazał się Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej (GOPS). Instytucję tę wymieniło około 90% respondentów (ponad 91% mieszkańców gmin wiejskich i ponad 88% mieszkańców gmin miejsko-wiejskich). Zarazem nazwy pozostałych instytucji jako znanych sobie na terenie gminy wymieniało około 40% lub mniej osób z niepełnosprawnością. Autorzy opracowania tak wysokie wskazania GOPS tłumaczą szczególną niekorzystną sytuacją bytową osób niepełnosprawnych. W związku z tym część z nich szuka zewnętrznych, instytucjonalnych sposobów rozwiązywania problemów wynikających z tej sytuacji i najczęściej jest to właśnie lokalna pomoc społeczna, czyli GOPS
Wśród instytucji, komisji czy osób zajmujących stanowiska, których działalność jest bezpośrednio ukierunkowana na wsparcie osób niepełnosprawnych, najczęściej wymieniane są Warsztaty Terapii Zajęciowej (przec. 36,56% respondentów).
Brak informacji
Bardzo źle wygląda znajomość funkcjonowania w gminie informacji dla osób z niepełnosprawnością. Potwierdza ją tylko 22,5 % respondentów. Jeszcze mniej osób wie o funkcjonowaniu szkoły integracyjnej w gminie (po 21%) i poradni psychologicznej dla osób niepełnosprawnych (15% gminach wiejskich i 21% w gminach miejsko-wiejskich).
Alarmujący jest fakt, że ponad 80% respondentów stwierdza, że nie otrzymuje informacji, nawet tych, które dotyczą szkoleń dofinansowanych ze środków unijnych. Prawie 65% badanych, i to niezależnie od typu gminy, stwierdziło, że nie brało udziału w programach, gdyż nie wiedziało, „że istnieją takie programy”. To dodatkowo podkreśla niewystarczającą i mało skuteczną działalność informacyjną gminnych samorządów terytorialnych.
Pomoc jak wszędzie
Jeśli chodzi o pomoc udzieloną respondentom w ciągu ostatnich 3. lat, najczęściej wymienianą formą były usługi rehabilitacyjne, z których, podobnie jak według danych ogólnopolskich (27%), korzystała w gminach wiejskich (26%) i miejsko-wiejskich (28%) częściej niż co czwarta osoba niepełnosprawna. Na drugim miejscu pod względem liczebności wskazań znalazła się „zapomoga i darowizna” (przec. 17%). Do tego należy dodać pomoc w formie opieki bytowej (przec.12,5%) oraz pomoc w formie rzeczowej (12,5%).
Ponieważ w zasadzie dane ogólnopolskie nie odbiegają od tych wielkości, autorzy stwierdzają, ze nieuprawniony byłby wniosek, że osoby niepełnosprawne zamieszkałe na terenach wiejskich rzadziej niż mieszkający w większych miastach korzystają z analizowanych form pomocy. Niemniej, piszą autorzy: należy stwierdzić, że zarówno w skali kraju, jak też na terenach wiejskich, pomoc ta w wielu przypadkach wydaje się niewystarczająca.
Istotnym problemem było również, jak osoby oceniają działania samorządu lokalnego podejmowane w celu ich wsparcia. Uwzględnione zostały działania w różnych zakresach. Respondenci dokonywali oceny przy zastosowaniu pięciostopniowej skali, od „bardzo dobrze”, do „bardzo źle”.
Autorzy piszą, iż „średnie ocen z perspektywy respondentów ogólnie można uznać za niezbyt satysfakcjonujące. Znalazły się one najbliżej oceny: „ani dobrze, ani źle”, minimalnie ją przekraczając w jednym przypadku.”
W gminach wiejskich najniższą ocenę uzyskały działania obejmujące tworzenie miejsc pracy dla osób z niepełnosprawnością (2,61), a następnie działania obejmujące dostęp do informacji dla osób niepełnosprawnych (2,77).
Końcowa konkluzja raportu nie wygląda wesoło. Autorzy piszą: Analiza wyników przeprowadzonych badań w sposób jednoznaczny identyfikuje krytyczną ocenę działań instytucji samorządu terytorialnego, ale również organizacji i stowarzyszeń pozarządowych, których celem jest pomoc osobom z niepełnosprawnością. Uwidacznia się sztywny, formalno-prawny sposób świadczenia pomocy, szczególnie przez placówki i organy gminne. To, że najbardziej znaną przez respondentów placówką jest Gminny Ośrodek Pomocy Rodzinie, z jednej strony może świadczyć o jego profesjonalizmie, z drugiej o braku alternatywnej oferty i propozycji pomocy. Brak tego typu działań potęguje wśród osób z niepełnosprawnością poczucie osamotnienia i wykluczenia, pomimo podejmowanych w gminach działań integracyjnych (działania te uzyskują najwyższą średnią w ocenie gmin). Trzeba dodać, że działania te mają charakter akcyjny i polegają na organizowaniu imprez ukierunkowanych na osoby z niepełnosprawnością i ich rodziny. Dostrzegana mała aktywność życiowa samych niepełnosprawnych zamieszkałych na terenach wiejskich, jak można wnioskować, jest więc wynikiem nie tylko ich problemów emocjonalnych, ale też braku zewnętrznej stymulacji wspierającej różne obszary ich aktywności.”
Jerzy Jarski
Ekskluzja czy wsparcie osób niepełnosprawnych
w gminach wiejskich i miejsko-wiejskich?